Wyobraź sobie, że jedziesz samochodem, zbliżasz się do skrzyżowania i stoi znak drogowy, duży czerwony z białym napisem STOP. Wydaje się, że jest wystarczająco oznakowany i rozpoznawalny, mimo to niektórym ludziom sprawia ogromną trudność zauważenia go w odpowiednim momencie. Konsekwencje niedostosowania się do znaków drogowych zazwyczaj są straszne. Wielokrotnie oglądając na YouTube: Polskie drogi zastanawiałem się, z czego to może wynikać. Kolor czerwony zawsze kojarzył mi się z komunikatem ostrzegawczym. Z Wikipedii dowiaduję się, że koloru czerwonego używa się na wiele sposobów w celu zobrazowania: powstania, rewolucji, śmierci lub walki. Dlatego śmierć jest kluczowa w kwestiach bezpieczeństwa.
Zestaw symboli dotyczących przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy stosowanych w miejscach użyteczności publicznej oraz w zakładach pracy zwany jest znakami bezpieczeństwa. Przychodząc do jakiejkolwiek nowej pracy, musisz przejść szkolenie bezpieczeństwa i ochrony pracy (tzw. szkolenie BHP) i zapoznać się z ogólnymi oznaczeniami obowiązującymi w firmie. W celu poprawy ogólnego bezpieczeństwa w zakładach pracy powszechnie stosuje się kilka głównych grup znaków bezpieczeństwa (1): znaki ochrony przeciwpożarowej, znaki ewakuacyjne oraz znaki ochrony i higieny pracy. Występują w różnych kolorach, sygnalizują każdy inny rodzaj niebezpieczeństwa.
Co dzieje się, jeżeli firma ma halę produkcyjną i występują tam różnego rodzaju maszyny, a zastosowanie ww. znaków bezpieczeństwa może okazać się nieskuteczne? O tym poniżej. Źródeł problemów występujących w firmach produkcyjnych warto poszukiwać:
- u podstaw procesów produkcyjnych;
- w obszarze warunków i organizacji pracy;
- a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP).
Zaniedbania w ich rozwiązywaniu rzutują na niezadowolenie pracowników skutkujące słabym zaangażowaniem w pracę, z kolei na szczeblu samego przedsiębiorstwa głównie na jakość, ogólną produktywność, jak i jego wizerunek.
Podstawowym narzędziem wspomagającym rozwiązywanie problemów związanych z organizacją stanowiska pracy może być system (praktyka) 5S, który jest skrótem od pięciu liter japońskich słów: serii – seiton – seiso – seiketsu – shitsuk (selekcja – systematyka – sprzątanie – standaryzacja – samodyscyplina). System 5S pozwala nie tylko na poprawę organizacji pracy, ale i na doskonalenie warunków oraz bezpieczeństwa prac. W związku z tym próbowano „poszerzyć” system o kolejne S, tj. safety, czyli bezpieczeństwo, rozumiane jako bezpieczne i higieniczne warunki pracy. (źródło — System 5S jako podstawa doskonalenia warunków i bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie produkcyjnym).
Jeżeli powyższa praktyka okazuje się niewystarczająca i zastosowanie wymienionych znaków bezpieczeństwa powoduje dalsze wypadki warto pomyśleć nad zastosowaniem systemu LOTO (ang. LockOut TagOut). Są to ujednolicone oznaczenia, które eliminują zagrożenia w wysokich grupach ryzyka wynikające z błędów ludzkich (powstające najczęściej podczas naprawy lub konserwacji maszyny, która powinna być wyłączona. Przypadkowe niekontrolowane uruchomienie powoduje uszczerbek na zdrowiu lub kończy się śmiercią). Jest to grupa zabezpieczeń, blokad i zawieszek, która jeszcze bardziej podnosi ogólne bezpieczeństwo pracowników, jak i osób zajmujących się naprawą/konserwacją maszyn i urządzeń.
Główna idea tego typu zabezpieczeń polega na kompletnym kontrolowaniu niebezpiecznych energii (elektrycznych (w rozdzielniach), mechanicznych (w maszynach), hydraulicznych, pneumatycznych, chemicznych (petrochemia), cieplnych (przy zaworach) i innych źródeł energii) oraz zagwarantowaniu wyłączenia urządzenia co dodatkowo optymalnie zwiększy bezpieczeństwo miejsca pracy. Ochrona pracy i zdrowia pracowników to bezwarunkowy czynnik do efektywnego wykonywania powierzonych zadań. Wyróżnia się dwie z trzech głównych grup zabezpieczeń systemów LOTO:
- LockOut – zabezpieczenia polegające na odcięciu energii i blokujące jej samoczynne bądź przypadkowe uruchomienie – mój artykuł o tych blokadach (link);
- TagOut – zabezpieczenie w formie zawieszki (znak ostrzegawczy, znacznik, kolor, sposób mocowania) informujące o ewentualnych działaniach eksploatacyjnych lub o tymczasowym wyłączeniu urządzenia;
- TryOut – testowanie stanu energii i kontrole administracyjne zapewniające zerowy stan energetyczny urządzenia/instalacji. Dzięki temu otrzymujemy system LOTOTO Lock-Out-Tag-Out-Try-Out, tj. zablokuj – oznakuj – sprawdź.
Celem właściwego nadzoru i weryfikacji procesów związanych z procedurami LOTO należy wyznaczyć koordynatora, który będzie monitorował, przeprowadzał przeglądy i audyty systemu co w późniejszym czasie daje nadzieję na ich sprawne funkcjonowanie i doskonalenie.
Standardy i instytucje
Zasady stosowania czy to znaków drogowych, czy bezpieczeństwa pracy regulują instytucje, które ustalają przepisy krajowe i międzynarodowe chcąc tym samym dbać o nasze bezpieczeństwo, a nie utrudnić nam życie. W Polsce podstawowym aktem prawnym, mówiącym o prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, jest Konstytucja RP. Sposób realizacji tego prawa określają artykuły 215, 216 oraz 217 Kodeksu Pracy. (źródło) System organizacyjny ochrony pracy można podzielić na ogólnokrajowy i zakładowy.
W Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (Dz.U. z 2013 r. nr , poz. 492) (link) określono wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy eksploatacji urządzeń energetycznych, dowiadujesz się, że przedsiębiorstwa są zobligowane do wdrożenia systemów bezpieczeństwa pracy.
Czysto hipotetycznie przypuśćmy, że każda osoba na zakładzie może włączać i wyłączać maszyny, wtedy faktycznie nie ma sensu stosowania takich systemów. Czasami osoba wykonująca naprawę bądź konserwację może mieć własną blokadę i w ten sposób zabezpieczyć się przed utratą życia. Jednak załóżmy, że w dużej firmie przemysłowej, gdzie nie ma wdrożonego takiego systemu, pracuje dużo osób i są bardzo drogie maszyny – nagle przestaje działać jedna z nich. Przychodzi pracownik od utrzymania ruchu i wyłącza maszynę na linii produkcyjnej bez zablokowania jej odpowiednim zabezpieczeniem, w międzyczasie kierownik produkcji wraca z przerwy, patrzy i linia stoi, a poza tym nikt nie wie czemu. Podchodzi do włącznika, włącza urządzenie i tragedia gotowa.
Sprawę załatwiłaby blokada + kłódka + zawieszka z informacją o pracach konserwacyjnych wraz z nazwiskiem osoby wykonującej te czynności. Poniżej przypadek, w którym osoba wykonująca konserwację zapomina, że wysłany operator maszyny nie przestał wykonywać swoich czynności. W konsekwencji stracił życie w pierwszym dniu pracy. Niestety każdemu zdarza się coś zapomnieć, dlatego system LOTO i tak zaawansowane zabezpieczenia są niezbędne w dużych firmach produkcyjnych, gdzie naprawy wykonują ludzie.
Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (ang. EU-OSHA – European Agency for Safety and Health at Work (oshwiki)) powstała w celu zwiększenia bezpieczeństwa pracy przy maszynach, informuje firmy o obowiązku spełniania wymagań dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady: 2009/104/WE, popularnie zwanej „dyrektywą narzędziową” (źródło). Dyrektywa nakazuje wyłączanie i zablokowanie wszystkich źródeł energii w celu ochrony pracowników przed obrażeniami spowodowanymi przez przypadkowe uruchomienie sprzętu w trakcie konserwacji maszyn poprzez zastosowanie odpowiednich urządzeń ostrzegawczych tj. znaki i sygnały bezpieczeństwa. W Polsce Państwowa Inspekcja Pracy zbiera informacje o zaistniałych wypadkach przy pracy oraz osobach poszkodowanych, a także prowadzi analizy rozmiarów, przyczyn zdarzeń oraz konsekwencji wypadków przy pracy.
Na zachodzie tą instytucją jest Urząd ds. Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (ang. OSHA – Occupational Safety and Health Administration). W odpowiedzi na zagrożenia występujące podczas serwisowania i eksploatacji maszyn i urządzeń, OSHA opracowała w 1982 r. system LockOut TagOut (LOTO). Skierowane to było do pracowników przeprowadzających regularne kontrole, naprawy i serwis maszyn i urządzeń (formalnie wprowadzone w 1989r). Aby zapewnić zgodność z dyrektywą OSHA 29 CFR 1910.147 (The control of hazardous energy (lockout/tagout) OSHA3120) (link). Zgodnie z tą normą maszyny/urządzenia wyprodukowane po 2 stycznia 1990 roku powinny być tak zaprojektowane, aby możliwe było stosowanie systemu Lockout-Tagout.
Poniżej prezentacja standardów OSHA stosowanych w celu kontroli energii niebezpiecznych. Wszystkie dyrektywy zgodności OSHA (CPL) dostępne pod linkiem poza tym Top 10 największych kar w USA z tytułu niespełnienia wymagań LOTO w 2016r. (link).
Co ciekawe nigdzie nie jest sprecyzowane jakiego systemu zabezpieczeń należy używać, dlatego wybór producenta blokad w danym kraju jest dowolny. Ochrona życia, bezpieczeństwo i zdrowie są bezcenne. W celu wyeliminowania wypadków najczęściej powstałych przy:
- demontażu elementów maszyn;
- konserwacji maszyn;
- naprawach maszyn;
- czyszczeniu urządzeń;
- sprzątaniu urządzeń.
Warto zainwestować w narzędzia, które sprawią, że praca będzie o wiele bezpieczniejsza. Optymalnym rozwiązaniem niezależenie od producenta wdrażającego jest system LOTO.
Powiesz sobie, o co tyle krzyku przecież jest bezpiecznie. Według statystyk GUS z 2017r. liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy, zgłoszonych na formularzu Z-KW (Statystyczna karta wypadku), wyniosła ogółem 88330 osób i była o 0.5% większa niż w poprzednim roku. Zmalała natomiast liczba poszkodowanych przypadająca na 1000 osób pracujących (tzw. wskaźnik wypadkowości) z 7.07 w 2016 r. do 6.84 w 2017 r. Spośród 88330 poszkodowanych ogółem, 87400 osób uległo wypadkom przy pracy ze skutkiem lekkim (o 0.2% więcej niż w 2016r.), 661 osób – wypadkom z ciężkimi obrażeniami ciała (analogicznie o 42.5% więcej), wypadkom śmiertelnym – 269 osób (tj. o 12.6% więcej niż 2016r.).
W pliku dotyczącym wypadków przy pracy 2018r. (bez wypadków śmiertelnych) można porównać dane statystyczne dotyczące różnych przemysłów. W produkcji przemysłowej wypadkom uległo około 18tys. ludzi co wygenerowało około 620tys. godzin niezdolności do pracy.
W okresie styczeń – wrzesień 2018r. liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy, zgłoszonych na formularzu Z-KW (Statystyczna karta wypadku), wyniosła ogółem 55288 osób i była o 1.5% mniejsza niż w analogicznym okresie 2017 roku. Zmniejszyła się również liczba poszkodowanych przypadająca na 1000 osób pracujących (tzw. wskaźnik wypadkowości) z 4.37 w okresie trzech pierwszych kwartałów 2017r. do 4.18 w tym samym okresie 2018r. pocieszające jest to, że świadomość pracowników dotycząca bezpieczeństwa rośnie.
Pewnie teraz zastanawiasz się, czy taki system oznaczeń jest potrzebny w Twojej firmie? Jeżeli Twoja firma ma korzenie zagraniczne, to zapewne masz już taki system i wiesz że jest potrzebny. W Polsce systemy LOTO nie są powszechnie stosowane, bo nie są to tanie rzeczy i mało która firma produkcyjna stosuje tego typu zabezpieczenia. To źle świadczy o ogólnym bezpieczeństwie, bo stałym elementem na halach produkcyjnych są konserwacje i naprawy maszyn, które nigdy się nie skończą. W przypadku śmierci elektryka lub innego specjalisty zaczynasz myśleć, że gdybyś miał proste zabezpieczenie bezpiecznika to ten człowiek nadal by żył. Zastanów się przez chwilę nad tym, jak łatwo możesz uratować życie ludzkie, oszczędzić sobie dodatkowych problemów i kontroli.
Przypadkowe uruchomienie maszyny lub niezamierzone uwolnienie zmagazynowanej energii może spowodować katastrofalne zagrożenia dla ludzi, takie jak: zmiażdżenie, amputację oraz oparzenia, a w konsekwencji także uszkodzenie sprzętu. Tego typu zagrożenia mogą powodować poważne obrażenia fizyczne lub śmierć pracowników nieświadomych, że ktoś inny uruchomił maszynę lub włączył zasilanie. Większość obrażeń może spowodować trwały poziom niepełnosprawności pracownika. Obrażenia pracowników powstałe na terenie zakładu pracy, zarówno te poważne, jak i drobne, negatywnie wpływają na działalność firmy. Wdrożenie minimalnych zabezpieczeń systemu LOTO może zmniejszyć duża ilość zagrożeń w tym:
- utrata wyszkolonych pracowników;
- długotrwałe zwolnienia L4;
- uszkodzenia sprzętu;
- przerwy w produkcji;
- inspekcje regulacyjne;
- kary;
- potencjalne szkody wizerunkowe firmy.
Czynności prewencyjne (zapobiegawcze) minimalizujące możliwość przypadkowego uruchomienia maszyny, podczas czynności serwisowych i konserwacyjnych, mogą obejmować:
- zablokowanie włącznika sterującego, np. bezpieczniki prądowe;
- otworzenie urządzenia w celu jego odłączenia, np. piece;
- usuwanie pokrętła zaworu.
Przed przystąpieniem do działań wyłączających maszynę w pierwszej kolejności należy wykonać poniższe czynności, zgodnie z instrukcją LOTO:
- przygotować się do wyłączenia maszyny;
- wyłączyć maszynę;
- odłączyć lub odizolować maszynę od źródła energii;
- zastosować urządzenie/a blokujące lub zawieszkę informującą o izolacji energii;
- unieruchomić lub w inny sposób zabezpieczyć całą potencjalnie niebezpieczną energię składowaną lub cząstkową;
- sprawdzić zastosowane izolacje przy urządzeniu.
Jeżeli istnieje możliwość ponownego nagromadzenia niebezpiecznej energii w momencie jej zablokowania, to podczas serwisowania i konserwacji należy regularnie sprawdzać, to czy taka energia nie uległa ponownemu skumulowaniu do niebezpiecznego poziomu. W niektórych miejscach wystarczy odpowiednio oznaczyć miejsce niebezpieczne w postaci zawieszek i innych banerów ostrzegawczych bez konieczności używania urządzeń blokujących.
Przed ponownym włączeniem, usunięciem urządzeń blokujących lub oznaczników, inżynierowie muszą wykonać następujące czynności zgodnie z procedurami kontroli:
- sprawdzić maszyny lub ich elementy oraz upewnić się, czy nie pozostawiono narzędzi;
- sprawdzić, czy wszyscy znajdują się w bezpiecznej odległości od maszyny;
- zdjąć wszystkie zabezpieczenia;
- uruchomić maszynę.
Po skończonych pracach konserwacyjnych, usunięciu urządzeń blokujących i/lub oznaczników, ale jeszcze przed uruchomieniem maszyny, osoba odpowiedzialna za dany obiekt musi zapewnić, że wszyscy pracownicy, którzy zazwyczaj obsługują maszynę w tym miejscu, w którym wykonywane były czynności serwisowe lub konserwacyjne, są poinformowani, że urządzenia zostały wyczyszczone /naprawione i że maszyna może być ponownie używana.
Czasami konstrukcja sprzętu nie pozwala na zabezpieczenie go za pomocą urządzenia blokującego, wtedy można zastosować oznaczniki Tagout. Wystarczy przymocować do każdego źródła energii etykietę, informując tym wyraźnie spełniony warunek LOTO. W przypadku zastosowania systemu Tagout można zastosować dodatkowy środek zapobiegawczy, jakim jest usunięcie bezpiecznika. Poniżej fragment procedury obrazujący ten stan. (źródło) firma Panduit oferuje kompletną linię asortymentową wysokiej jakości blokad, gwarantując wyłączanie źródeł energii elektrycznej w momencie prac konserwacyjnych, co optymalnie zwiększa bezpieczeństwo miejsca pracy.
Poniższy film przedstawia prawidłowe stosowanie systemu LOTO i zabezpieczanie stanowiska pracy w hali produkcyjnej (wyłączenie maszyny, wyłączenie wszystkich źródeł energii m.in w rozdzielni elektrycznej i przy zaworach odcinających, założenie blokad zabezpieczających oraz oznaczników z informacją kto założył blokady, ponowne sprawdzenie, czy maszyna odcięta jest od źródeł energii, przeprowadzenie czynności konserwacyjnych), w taki sposób, żeby nikomu nie stała się krzywda. Skuteczny i kompletny system LOTO obejmuje:
- zapoznaj personel z przepisami LOTO (Lockout / Tagout);
- opracowuj listy maszyn i urządzeń wymagających blokady – analiza zakładu pod względem wszystkich maszyn i urządzeń;
- przeprowadź odpowiednią identyfikację i oznaczanie źródeł energii i punktów blokowania – lokalizacja i udokumentowanie obszarów źródeł energii, takie jak:
- mechaniczne;
- elektryczne;
- hydrauliczne;
- termiczne;
- ciśnieniowe;
- zmagazynowana energia (grawitacja, sprężyny, suwnice);
- określ okresowe kontrole blokad – standaryzacja i dokumentowanie urządzeń, które izolują i blokują źródła energii oraz odpowiednie ich zabezpieczenie. Standaryzuj urządzenia pod kątem różnych pełnionych funkcji w celu właściwej identyfikacji;
- opracuj program szkoleń i procedur – udokumentuj proces założenia blokady dla każdego typu źródła energii. Określ poziomy uprawnień pracowników – tych, którzy zapoznali się z przepisami oraz tych, którzy mogą wykonywać procedury blokowania. Zadbaj o kompleksowe programy szkoleniowe i certyfikaty;
- zastosuj system blokad – używaj niezbędnych urządzeń blokujących i oznakowań zgodnie z procedurami szkoleniowymi;
- weryfikuj zmiany w systemie blokad – wprowadzaj poprawki, zmiany i dodatki do systemu LOTO. Bieżąca identyfikacja i dokumentacja zmian w istniejących procedurach i nowych źródłach energii, które wymagają blokady.
Jeżeli dotarłeś do końca, to w nagrodę pod linkiem jest kapitalnie opisany system LOTO w języku polskim wykorzystany w konkretnej firmie – autorstwa Pani Katarzyny Boczkowskiej, pt.: „Zarządzanie niebezpieczną energią LockOut TagOut”. Lub inne opracowanie, pt.: „System Lockout–Tagout dla bezpieczeństwa pracy” (link). Które mogą posłużyć jako przykładowy wzór procedury LOTO.
Poniżej przykład: kompletny brak oznaczenia jedynej właściwej drogi odblokowania drzwi i związana z tym ich dewastacja – praktycznie wystarczyło zastosować odpowiednie oznaczenie Tagout i problem nigdy by nie powstał:
- Strona firmy Panduit dotycząca systemu LOTO (link);
- Blokady wyłącznika prądowego na stronie MK Elektronik (link);
- Katalog produktów firmy Panduit z systemami loto (link).
Dane przedstawione w artykule odpowiadają stanowi mojej wiedzy i mają na celu poinformować o naszych wyrobach i możliwości ich zastosowania.
